Wetenschapper en bestseller auteur Vaclav Smil zet met een stortvloed aan cijfers grote vraagtekens bij het klimaatbeleid. ‘Niet realistisch’, oordeelt hij. Maar Smil heeft geen pasklare antwoorden hoe het klimaatdilemma wél aangepakt kan worden. ‘Veranderingen gaan niet volgens schema’s die door bureaucraten zijn bedacht.’
De Tsjechisch-Canadese wetenschapper Vaclav Smil is een man van cijfers en logisch redeneren. Toen niemand minder dan Bill Gates zei uit te kijken naar zijn volgende boek, brak Smil internationaal door. Zijn populariteit wordt verklaard doordat hij ieder wereldprobleem langs de genadeloze meetlat van de feiten legt. Duurzame ambities op het gebied van energie of voeding kunnen rekenen op zijn ontnuchterende analyse, die laat zien dat het vergroenen van alles wat nu grijs is, simpelweg onmogelijk is voor 2050, ook al is die ambitie de uitkomst van de recente klimaattop in Dubai.
De teruggetrokken wetenschapper van de Universiteit van Manitoba is productief. Alleen al in 2023 verschenen twee boeken van zijn hand: Size; how it explains the world, en Invention and Innovation; A brief history of Hype and Failure. Op het gemailde verzoek om een interview komt een kort antwoord: ‘Zoals ik altijd zeg, ik schrijf alleen boeken, geen interviews, vooral geen tv, maar als je me een klein aantal vragen stuurt, zal ik ze beantwoorden.’
De antwoorden op ‘een klein aantal vragen’ leidden tot een uitvoerige mailwisseling. Dit is geen klassiek interview, maar een verslag van die correspondentie.
Wie is Vaclav SmilVaclav Smil (1943) is een vooraanstaand wetenschapper, toegewijd aan onderzoek op het gebied van energie, milieu en bevolkingsveranderingen. Hij is emeritus hoogleraar aan de Universiteit van Manitoba. Smil heeft 47 boeken geschreven en meer dan 500 wetenschappelijke artikelen. Hij is fellow van de Royal Society of Canada en Lid in de Orde van Canada.
Wat zijn volgens u de meest onderschatte uitdagingen van klimaatbeleid?
‘De schaalgrootte, kosten en wereldwijde economische verschillen. De eerste twee zijn ongekend en de moeilijkheden om ze aan te pakken worden enorm onderschat. De economische verschillen zijn zo groot dat de praatjes van de Europese Unie over een perfect groene wereld in 2035 geen weerklank vinden in landen waar het energieverbruik per hoofd van de bevolking op het Europese niveau van 1850 ligt.’
2035? Europa wil toch in 2050 klimaatneutraal en circulair zijn?
‘Officieel is het 2050, maar velen in Brussel willen de ambitie aanscherpen en praten over 2035. Dat is niet realistisch. Tijdens de klimaatconferentie in Sharm El-Sheik in 2022 is nog gezegd dat Afrikaanse landen de mogelijkheid moeten krijgen om fossiele brandstoffen te ontwikkelen om hun bevolking uit de armoede te halen.’
Wat is wél een realistisch tempo naar een duurzame economie?
‘De vraag veronderstelt dat er overeenstemming bestaat over de definitie van wat een ‘duurzame’ economie is. Maar die overeenstemming is er niet. Gaat het over jaren, decennia, eeuwen, of over de menselijke historische tijdschaal van vijfduizend jaar? En bedoelen we duurzaam op regionaal, nationaal, continentaal of mondiaal niveau? En voor alle grondstoffen en al het menselijk handelen, of alleen voor enkele gedefinieerde subgroepen?’
‘kijk eens hoe het concept ‘duurzaamheid’ op irrationele manieren blijft veranderen’
De discussie gaat toch vooral over tempo?
‘Maar kijk eens hoe het concept ‘duurzaamheid’ op irrationele manieren blijft veranderen: elektrische auto’s zijn volgens de algemeen aanvaarde ‘groene’ definitie duurzamer dan auto’s met een verbrandingsmotor. Maar is dat wel zo? Elektrische auto’s zijn zwaarder, en ze nemen ook nog eens snel in gewicht toe. Auto’s over de hele wereld worden groter, comfortabeler, veiliger en geavanceerder, én steeds zwaarder. Dat creëert een ongekende vraag naar koper, grafiet en lithium. De winning, verwerking en het transport van deze grondstoffen gebeurt voor het overgrote deel door het verbruik van grote hoeveelheden fossiele brandstoffen. Ik moet het nog zien: een gigantisch transportschip op zonne-energie dat Chileens koper over de Stille Oceaan vervoert voor verwerking in China. Wat is er dan precies duurzaam aan elektrische auto’s? Duidelijke definities zijn essentieel om de werkelijkheid te begrijpen.’
