De harde realiteit na 4 jaar Brexit: meer migratie en geen cent erbij

21-05-2024

De verwachte rampspoed is uitgebleven, maar voordelen heeft Brexit de Britten ook niet gebracht. Nadelen wel, zeker voor ondernemers. De stand van zaken na vier jaar Brexit.

Op de Dag van de Arbeid is John Donovan druk met het wieden van de brandnetels bij Sevington Church. Roodborstjes kwetteren, een haas schiet weg. De voorjaarszon schijnt. Op de achtergrond bij deze Engelse plattelandsidylle klinkt een soundtrack van vrachtwagens die aan en af rijden, beladen met vleeswaren en ander voedsel. ‘Het wordt druk bij onze nieuwe buren,’ zegt de priester van het middeleeuwse kerkje dat grenst aan een kersvers en zwaarbewaakt douaneterrein, ‘de Brexit-controles zijn begonnen. Wat mij betreft mogen de truckers tijdens al het wachten naar de kerk komen voor rust en een gebed, maar ze moeten in hun vrachtwagens blijven.’

Brexit-ongemak

De 11 hectare tellende Sevington Inland Border Facility in het hart van graafschap Kent, alias de Tuin van Engeland, is een fysiek gevolg van Brexit, met een prijskaartje van omgerekend 117 miljoen euro. Waar de chauffeurs van Verhoeven.eu, Jan de Rijk logistics en al die andere transportbedrijven op het vasteland voorheen vrij baan hadden na aankomst bij de Witte kliffen van Dover, moeten ze zich na een half uur rijden voor de importcontroles begeven bij het gehucht waarvan de naam nu synoniem staat voor Brexit-ongemak. Ongemak, dat er bovendien voor zorgt dat de bloemen die in Engeland aankomen, iets minder vers zijn dan voorheen, net als de zuivel en het vlees.

Aan Europese zijde waren de importcontroles vier jaar geleden al van start gegaan, direct na het in werking treden van Brexit. Maar aan Britse zijde waren de autoriteiten, overvallen door de keuze van een meerderheid van de bevolking om de EU te verlaten, nog lang niet klaar met de voorbereidingen. Vier jaar lang hebben Britten de invoering uit weten te stellen. Wat sommige Brexiteers betreft, zoals voormalig staatssecretaris van ‘Brexit Mogelijkheden’ Jacob Rees-Mogg, hadden deze controles er nooit hoeven komen omdat ze de vrije handel belemmeren, maar de regering-Sunak is er toch mee van start gegaan, simpelweg omdat het in de Brexit-akkoorden staat.

Steeds meer europeanen keren de Britse hoofdstad de rug toe

Vooral symbolisch voordeel

Bij de Europese verkiezingen zijn de Britten voor het eerst toeschouwers langs de zijlijn. Aan de Europese politiek doen ze niet langer mee, maar dat betekent niet dat ze er van zijn verlost. Na de wilde jaren onder Theresa May, Boris Johnson en Liz Truss, zijn ze onder de gematigde Sunak langzaam weer naar Brussel toe aan het kruipen. Van de regels die in de Europese hoofdstad zijn of worden gemaakt, ondervinden de Britten nog steeds gevolgen. Dat kan zich uiten in kleine zaken. Zo ontbreken op een nieuwe speeltuin in het plaatsje Beer, in graafschap Devon, schommels omdat daar volgens EU-richtlijn EN1176 niet genoeg ruimte voor was.

Omdat het te veel werk was om alle vierduizend EU-regels uit het Britse wetboek te schrappen, hebben de Britten ze integraal overgenomen. Met veel nieuwe regels gebeurt dat ook. Dat moet wel omdat er anders problemen komen bij de handel tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. Die handel verloopt nu vrij geruisloos, maar zodra de Britten een eigen koers varen zal deze worden verstoord. Dat is de reden waarom hardliners als Rees-Mogg en Johnson tegen het zogenoemde Noord-Ierse Windsor Akkoord waren.

Brexit-voordelen worden breed uitgemeten in de Conservatieve pers. Dat kan gaan om zaken die vooral van symbolisch belang zijn, zoals de donkerblauwe kleur van het paspoort en het kroontje op een pintglas. Nissan heeft flink geïnvesteerd in Sunderland, en Tata opent een batterijfabriek in Somerset. De Anglo-Nederlandse reuzen Shell en Unilever hebben zich gevestigd in ‘Brexit Britain’. Met tientallen landen hebben de Britten handelsverdragen afgesloten, maar in veel gevallen gaat het om kopieën van bestaande EU-verdragen. De hoofdprijzen – akkoorden met grootmachten India en de Verenigde Staten – zijn nog mijlenver weg.

Export flink afgenomen

Voor grote ondernemingen zijn de negatieve gevolgen van Brexit te overzien. Het ligt anders voor kleine en middelgrote bedrijven die handelen met Europese landen. Neem Cluny Lace, een familiebedrijf in Derbyshire dat kantwerk maakt, onder meer voor de Britse koninklijke familie. ‘Onze export naar het vasteland is sinds Brexit flink afgenomen,’ zegt directeur Charles Mason van het bedrijf dat stamt uit de jaren zestig van de 18de eeuw, ‘door de extra kosten is het soms gewoon niet rendabel meer. Ook het verven van ons textiel in Frankrijk is een crime. Voorheen konden we het snel en weer sturen. Nu geldt de behandelde kant opeens als import. In Engeland zelf kunnen we niet verven.’

Bij remainers leeft de hoop dat het VK weer lid zal worden

Het zijn verhalen van bedrijvige ondernemers die in alle hoeken van het koninkrijk klinken. Een oesterkweker uit Essex zegt de Europese afzetmarkt te hebben verloren, een verhuizer uit Kent klaagt over de gestegen tarieven van verhuizingen naar Portugal en een kaashandelaar uit Cornwall belicht de extra kosten voor Europese gezondheidscertificaten. Een kwart van de bedrijven die naar de Europese Unie exporteert zag de export dalen, terwijl 52 procent van de Britse bedrijven zegt te hebben ondervonden dat hun situatie sinds Brexit is verslechterd. Al heeft dat niet altijd met Brexit te maken. Het zoeken naar nieuwe markten elders in de wereld blijkt nog niet mee te vallen.

Onrust onder boeren

Onvrede bestaat er ook onder Britse boeren die sinds Brexit geen recht meer hebben op Europese landbouwsubsidies. Om financiële steun van de eigen overheid te krijgen moeten ze min of meer gaan fungeren als natuurbeheerders. Tegelijkertijd hebben ze te maken met goedkoop vlees uit landen als Australië en Nieuw-Zeeland. Traditioneel boeren is door deze veranderingen amper rendabel meer, zo ondervond ook ‘televisieboer’ Jeremy Clarkson, wiens agrarische avonturen het onderwerp zijn van een veelbekeken televisieserie. Eerder dit jaar hebben Britse boeren, die anders dan hun Franse collega’s niet bekend staan om hun actiebereidheid, het vrachtverkeer opgehouden nabij Dover.

6 procent economische krimp

Waar de boerenstand een economische niche is in het Verenigd Koninkrijk, daar is de financiële dienstverlening de machinekamer. De voorspelde leegloop van The City is uitgebleven, maar in plaats daarvan verliest het beetje bij beetje terrein. Meer dan symbolisch was recentelijk de beslissing van Goldman Sachs om een topbankier naar Parijs te sturen, dit om toegang te houden tot de Europese bankenunie. Net als JP Morgan en Bank of America heeft Goldman Sachs steeds meer activiteiten naar de Franse hoofdstad overgeheveld. De Amerikaanse investeringsbank heeft becijferd dat de Britse economie 5 procent groter was geweest als het land lid zou zijn gebleven van de EU.

Zulke onderzoeken verschijnen wel vaker, bijvoorbeeld van Cambridge Econometrics dat begin dit jaar becijferde dat Brexit de economie met 6 procent heeft doen krimpen. Daarbij moet worden aangetekend dat het beeld vertroebeld is door de pandemie en de oorlog in de Oekraïne. Het klopt dat de Britse economie er niet best voor staat, maar dat geldt ook voor de Duitse. Bij sommige Brexiteers, zoals oud-premier Truss, leefde de hoop dat de Britten na Brexit extra hard zouden werken. Van dat dynamische is weinig terechtgekomen. De geringe arbeidsproductiviteit is nog altijd een probleem op het eiland, en verergerd door thuiswerken. Een recordaantal Britten is bovendien arbeidsongeschikt.

‘onder brexit-stemmers leeft het idee dat uittreding niet de beloofde voordelen bracht’

Toegenomen ongenoegen

Uit opiniepeilingen blijkt dat het ongenoegen over Brexit langzaam is toegenomen. Onder Brexit-stemmers heerst het gevoel dat uittreding niet de beloofde voordelen heeft gebracht. Mr Brexit Nigel Farage heeft dat geweten aan de incompetentie van de Conservatieve regering, en onwil binnen de ambtenarij. Bij premier Sunak lijkt het voorkomen van de schade voorop te staan. De belofte was dat er minder regels en papierwerk (‘red tape’) zouden komen – het tegenovergestelde is gebeurd. Een grote zwakte van het financiële centrum is de strengere regelgeving sinds de kredietcrisis van 2008. Sterker, de Londense regels zijn strenger dan in Parijs, Amsterdam of Frankfurt.

Politieke chaos en meer migranten

Waar Brexit ook toe heeft geleid is jaren van politieke chaos, met name binnen de regerende Conservatieve Partij. Hoewel de Tories nu in rustiger vaarwater zijn terechtgekomen, zullen ze later dit jaar bij de parlementsverkiezingen de rekening gepresenteerd krijgen middels een grote nederlaag. Anders dan Brussel vreesde, geen Brexit navolging gevonden. Daar komt bij dat het verlaten van de Europese Unie voor de Britten makkelijk was – omdat ze geen euro hebben, een grote economie hebben en door de late toetreding toch al halfzacht meededen. Voor een handelsnatie en EEG-grondlegger als Nederland, zou Nexit nog moeilijker zijn.

Een mislukking is het beperken van de immigratie geweest, een thema dat voor een deel van de Brexiteers, zoals Farage, het belangrijkste was. De immigratie van buiten de Europese Unie is de afgelopen jaren flink toegenomen, mede door de influx van vluchtelingen uit de oude kroonkolonie Hong Kong. De illegale immigratie over Het Kanaal is sterk gestegen, mede omdat de Britten sinds Brexit geen migranten kan terugsturen naar Frankrijk. Voor Europeanen die in het Verenigd Koninkrijk willen wonen en werken geldt nu een inkomenseis van omgerekend 45.000 euro per jaar, wat voor tekorten heeft gezorgd in de bouw, de zorg, de akkerbouw en de horeca.

‘Voor Brexit kwamen hier dagelijks jonge Italianen aan de deur, op zoek naar een baantje. Daar is nu geen sprake meer van,’ zegt Gianfilippo Mattioli, de 53-jarige eigenaar van het Italiaanse restaurant Bottega Prelibato in Londen, ‘alle Italiaanse restaurants hebben moeite om Italiaanse obers aan te trekken. Een stukje cultuurverlies. Jongere Italianen kunnen niet meer deze kant op komen om zichzelf en deze stad te verrijken.’ Steeds meer Europeanen keren de Britse hoofdstad de rug toe. Zo speelde Brexit ook een rol bij de beslissing zes jaar geleden van de Nederlandse kunsthandelaar Hidde van Seggelen om Londen te verruilen voor Hamburg.

Toch weer terug?

De verwachting is dat de Labour Partij, die de verkiezingen later dit jaar naar verwachting ruim zal winnen, de banden met Brussel sterk zal aanhalen. Het recente Brusselse voorstel om vrij verkeer van personen onder de 30 jaar terug te brengen, werd gezien als een handreiking aan kandidaat-premier Keir Starmer. Niet de Conservatieven maar Labour wordt nu gezien als de partij van de ondernemers. Bij Remainers leeft zelfs de hoop dat het Verenigd Koninkrijk weer lid zal gaan worden, maar waarschijnlijker is dat de Britten, vroeger of later, weer deel worden van de interne markt en de douane-unie, waardoor de rust weer zal terugkeren in Sevington.

Op de hoogte blijven van onze beste artikelen? Schrijf je dan gratis in voor onze nieuwsbrief.

Lees meer over

actueel